Geneza Konstytucji 3 maja
230 lat temu – 3 maja 1791 roku – Sejm Czteroletni uchwalił ustawę rządową znaną nam dzisiaj jako Konstytucja 3 maja. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie ustawa, która regulowała podstawy ustroju Rzeczpospolitej. Oprócz tego, że dokument obejmował w swoich zapisach organizację władz państwowych, obowiązki obywateli, oraz ich prawa, to w założeniu był swoistą próbą ratowania Polski przed ostatecznym upadkiem m.in. poprzez wzmocnienie władzy wykonawczej. Wcześniej ustrój państwa zbudowany był w oparciu o zasadę „liberum veto”, która była wykorzystywana przez szlachtę do zrywania Sejmów, gdzie w rezultacie, żadna ustawa nie mogła być wprowadzona w życie bez jednomyślnej decyzji posłów.
Mimo, że Konstytucja 3 maja przywróciła Polakom nadzieję na uratowanie niezależności i niepodległości kraju, stworzona była w obawie przed imperialnymi zakusami naszych zaborców, którzy wcześniej zajęli część terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1772 r. Niestety ustawa, która miała zapewnić Polsce ład prawny, obowiązywała rok i dwa miesiące. Została obalona na skutek wojny polsko – rosyjskiej w 1792 r. i działań rodzimych zdrajców, którzy zawiązali Konfederację Targowicką. W efekcie doszło później do kolejnych rozbiorów i upadku państwa polskiego.
Oryginalny tekst Ustawy Rządowej z dnia 3 maja 1971 roku można przeczytać na stronie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej pod linkiem: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1791.html
Legenda Konstytucji
Przez cały okres zaborów Konstytucja 3 maja stała się symbolem dążenia narodu polskiego do odzyskania niepodległości, a następnie była pierwszym świętem państwowym ustanowionym w niepodległej Polsce w 1919 r.
Część zapisów ustawy rządowej z 1791 r. było wprowadzonych w 1815 r. do Konstytucji Księstwa Warszawskiego nadanej nam przez Napoleona Bonaparte, cesarza Francuzów.
Pod koniec XIX w., polskie stronnictwa polityczne funkcjonujące w czasach zaborów, odwoływały się w swojej działalności do tradycji uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W rezultacie już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Trzeci Maja stał się nowym – starym świętem państwowym.
Trzeci Maja dzisiaj
Dzisiaj Konstytucja 3 maja może nam się jawić jako fundament tradycji ustrojowej państwa polskiego. Nie jest co prawda aktem prawnym powszechnie obowiązującym, ale stanowi dla Polaków świadectwo troski o dobro Ojczyzny w momencie zagrożenia naszej państwowości. Dzisiaj wszyscy dumnie ponownie od 1990 r. po upadku peerelowskiego reżimu komunistycznego, który zniósł to święto, obchodzimy „Trzeci maja” wywieszając flagi na naszych domach, instytucjach publicznych oraz placach, śpiewając polski hymn. Od roku 2007 święto Konstytucji 3 maja obchodzone jest również na Litwie.
Jednocześnie w rocznicę uchwalenia Konstytucji jest obchodzone w Polsce od 1920 r. święto kościelne Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. W tym dniu modlimy się w intencjach naszej Ojczyzny, prosząc Maryję o łaski na lepszą przyszłość naszego państwa i Polaków.
Warto także pamiętać, iż od 2004 roku 2 maja obchodzimy Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. To stosunkowo nowe święto celebrowane jest nieprzypadkowo między świętami 1 maja (zwanym Świętem Pracy) i 3 maja (Świętem Konstytucji 3 maja). Wielu Polaków bierze w ten dzień urlop, ze względu na to, że ta data jest jedyną w kalendarzu występującą pomiędzy dwoma dniami wolnymi od pracy.
Konstytucja 3 maja w muzyce i malarstwie
W czasie powstania listopadowego poeta polski i działacz niepodległościowy – Rajmund Suchodolski napisał tekst do melodii stylizowanej na mazurka. Utwór ten przywołujący pamięć Konstytucji 3 maja bardzo szybko zyskał wielką popularność i znany jest dzisiaj jako pieśń pt.: „Witaj, majowa jutrzenko” lub jako „Mazurek 3 maja”. Utwór ten można odsłuchać pod linkiem:
W 1891 roku (w setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja) Jan Matejko – jeden z najwybitniejszych malarzy polskich stworzył obraz zatytułowany „Konstytucja 3 Maja z 1791 roku”. Obraz ma wymiary 247 × 446 cm. Obecnie znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie. Płótno przedstawia pochód posłów z Zamku Królewskiego do kolegiaty św. Jana w celu ponownego zaprzysiężenia wraz z królem tekstu konstytucji uchwalonej 3 maja 1791 przez Sejm Czteroletni (1788–1792). Pochód podąża ulicą Świętojańską wśród rozentuzjazmowanego tłumu mieszkańców Warszawy.
Szczegółowe omówienie dzieła mistrza Matejki można obejrzeć pod linkiem:
Opracował: Michał Rosa
Wykorzystano materiały i informacje zawarte na stronach internetowych: